เมื่อพูดถึงเครื่องดนตรีไทยพื้นบ้านแล้ว ก็มีมากมายหลายประเภทด้วยกัน แต่ก็มีเครื่องดนตรีชนิดหนึ่งทางภาคอีสาน ที่เป็นเครื่องดนตรีพื้นบ้าน มีมาตั้งแต่โบราณ และเป็นเครื่องดนตรีที่นำมาใช้ในการสร้างสีสันในงานต่าง ๆ อย่าง โปงลาง
โปงลาง ในอดีตใช้เรียกชาวบ้านมาชุมนุม
สำหรับ โปงลาง เป็นเครื่องดนตรีประจำภาคอีสาน โดยมีการพัฒนาต่อยอดมาจากเกาะลอ หรือขอลอ เมื่อมองย้อนไปในสมัยอดีตทุก ๆ หมู่บ้าน จะมีเกาะลอนำไว้ใช้ตี ในยามที่เรียกชาวบ้านมาชุมนุมกัน เสียงของเกาะลอนั้น มีเอกลักษณ์ในเรื่องของเสียง ที่ดังก้องดังกังวานไกล ทำให้ได้ยินกันทั่วทั้งหมู่บ้าน
สำหรับเรื่องราวความเป็นมาของโปงลางนี้ มีที่มาจากท้าวพรหมโคตร ซึ่งท่านท้าวพรมโคตรนี้ เป็นผู้ที่อพยพมาจากประเทศลาว เขาได้มีการดัดแปลงนำเกาะลอยจำนวนหลายตัวมามัดรวมกันเรียงกันเป็นแถว ซึ่งทำให้เกิดเสียงดังกังวานมากยิ่งขึ้นเข้าไปอีก โดยเขาใช้ในการตีไล่นกกาที่จะบินโฉบเฉี่ยวมากินข้าวในนาของเขา ซึ่งก็ใช้ได้ผลดีเสียด้วย และแน่นอนว่าจุดประสงค์ในการตีนั้น ไม่ได้ตีเพื่อบรรเลงเป็นเพลง จนกระทั่งเกิดความไพเราะแต่อย่างใด หากแต่ตีเพื่อทำให้เกิดเสียงดัง ไล่นกไล่กาเฉย ๆ แต่บางครั้งด้วยความเบื่อหน่ายเขาก็ได้นำมาตีกระทบเป็นจังหวะเพลง จนกระทั่งเกิดไอเดียสร้างสรรค์ เรียงร้อยตัวโน๊ตใส่เข้าไปเกิดความไพเราะเสนาะหูขึ้นมาในระดับหนึ่ง แต่ก็ยังไม่ได้พัฒนากลายมาเป็นโปงลางดังเช่นในปัจจุบัน
ถ่ายวิชา สร้างสรรค์งานดนตรี
ท้าวพรหมโคตรได้ถ่ายทอดวิชาฝีมือในการทำเกาะลอที่นำหลาย ๆ ตัวมาเรียงร้อยเข้าไปด้วยกัน แล้วสอนการตีเกาะลอให้เป็นท่วงทำนองในระดับหนึ่ง ให้แก่นายปาน ต่อมาในนายปรานก็ส่งต่อความรู้วิชานี้ ให้นายขานผู้ซึ่งเป็นน้องชาย และต่อมานายขานก็ได้ถ่ายทอดวิชานี้ให้แก่ อาจารย์เปลื้อง ฉายรัศมี และอาจารย์เปลื้อง นี้เองที่เป็นผู้ที่ได้คิดค้นพัฒนาต่อยอดในอีกระดับหนึ่ง จนกระทั่งกลายมาเป็นโปงลางอย่างที่เราเห็นกันอย่างในปัจจุบัน ซึ่งวิชาความรู้ของโปงลางนี้เสร็จสมบูรณ์ในปี พ.ศ.2502 พร้อมทั้งตั้งชื่ออย่างเป็นทางการว่าโปงลางนับตั้งแต่นั้นเป็นต้น
สำหรับโปงลางนี้ เป็นเครื่องดนตรีชนิดตีหรือเคาะ ซึ่งมีความคล้ายคลึงกับระนาด อีกหนึ่งเครื่องดนตรีไทย แต่ในเรื่องของการวางเทคนิคในการตีนั้น ก็มีความแตกต่างกันไป โดยระนาดนั้นจะมีกล่องเสียง แต่โปงลางไม่มี โดยโปงลางระดับมาตรฐานนั้น จะประกอบด้วยลูกโปงลางจำนวน 13 ลูก และมีโน๊ต 6 ตัวโน๊ต ได้แก่ โด/เร/มี/ฟา/ซอล/ลา
ไม้มะหาด ไม่ยอดนิยมทำโปงลาง
สำหรับวัตถุดิบที่นำมาทำโปงลางนั้นนิยมนำไม้มะหาดมาใช้ โดยการทำโปงลางจากไม้มะหาดนั้น มีเอกลักษณ์คือให้เสียงก้องกังวานเสียงใส นิยมมากด้วยการนำไม้มะหาดทอง และไม้อื่น ๆ ที่สามารถนำมาทำโปงลางได้ เช่น ไม้ไผ่ เป็นต้น ในอดีตโปงลางนำมาใช้ในการตีบอกเหตุ ถ้านำโปงลางมาตีในยามค่ำคืน ก็แปลว่ามีเหตุด่วนเหตุร้าย เป็นสัญญาณเตือนให้ชาวบ้านได้ระมัดระวังตัวกัน หรือมาชุมนุมกันเพื่อรับทราบเหตุร้าย จะได้ร่วมมือร่วมแรงร่วมใจกันฟันฝ่าฟันฝ่าอุปสรรคไปได้ หรือถ้านำมาตีในตอนเช้า ก็จะเป็นช่วงก่อนที่พระบิณฑบาต เพื่อเป็นสัญญาณให้ชาวบ้านเตรียมตัวตักบาตรทำบุญถวายพระ และในการตีในช่วงยามเย็นนั้น ก็มีประโยชน์ในกรณีที่ชาวบ้านออกไปหาของป่าแต่กลับจำทางกลับไม่ได้ ก็จะทำให้ผู้ที่หลงป่านั้นทราบว่าทิศทางที่ตนจากมาอยู่ทางไหนแล้ว กลับมาได้อย่างถูกต้อง โดยเสียงของโปงลางก้องกังวานได้ไปไกล ทำในปัจจุบันนี้ถึงแม้ว่าจะไม่ได้นำมาใช้ในเรื่องของการบอกเหตุแล้ว แต่ก็นำมาใช้ในการสร้างความบันเทิงเพลิดเพลินใจให้แก่ผู้คนจำนวนมาก